De laatste zes Woorden beschrijven Gods ideale gemeenschap
De inhoud van de laatste zes Woorden, met uitzondering van de allerlaatste, zijn door vrijwel iedere cultuur verwerkt in haar normen en wetten.
5. Toon eerbied voor uw vader en uw moeder. Dan wordt u gezegend met een lang leven in het land dat de HEER, uw God, u geven zal.
6. Pleeg geen moord.
7. Pleeg geen overspel.
8. Steel niet.
9. Leg over een ander geen vals getuigenis af.
10. Zet uw zinnen niet op het huis van een ander, en evenmin op zijn vrouw, op zijn slaaf, zijn slavin, zijn rund of zijn ezel, of wat hem ook maar toebehoort.1
Deze Woorden over menselijke relaties beginnen met je aardse wortels. Eerbied hebben voor je vader en moeder wordt wel eens opgevat als een kritiekloze onderwerping aan de wil van je ouders, alsof ze haast goddelijk zijn. Maar eerbied tonen (‘zwaar maken’ in het Hebreeuws) beschrijft in de Bijbel niet alleen de houding van de mens naar God, maar ook minstens zo vaak het respect voor mensen onderling. Het gaat erom dat je ouders voor jou zwaar meetellen, vooral als ze niet meer voor zichzelf kunnen zorgen. In de Joodse gemeenschap wordt dit vijfde Woord dan ook vooral opgevat als een zorgplicht voor ouderen (en andere zwakken in de samenleving).
In Gods systeem beschermen we ook andermans leven, liefdesbanden, bezit, reputatie en integriteit. Mede omdat ik daar nog stukjes van deze levenshouding tegenkom, breng ik mijn vakanties graag in Scandinavië door. Als je daar in een van de vele meren gaat zwemmen, is het heel gewoon dat je je mobieltje, portemonnee en horloge niet onder, maar goed zichtbaar bovenop een steen legt. Zo kun je ze makkelijk terugvinden. In vele dorpjes worden huis-, auto- en fietssloten amper gebruikt. Bij groentestalletjes langs de weg dienen koekblikken als open kassa’s die je zelf bedient. Ze vertrouwen gewoon op jouw respect voor andermans eigendommen. Qua overspel, roddel en leugens doen de Scandinaviërs weer niet voor ons onder, en in de grote steden wordt evenveel gestolen als bij ons, dus het blijft behelpen.
Maar stel je eens voor dat er ergens een land zou zijn waar mensen met elkaar zouden omgaan zoals deze Woorden beschrijven. Een natie waarin al je landgenoten het beste met je voorhebben. Wie zou daar niet willen wonen? Trouwens, waarom is er nooit iemand zo’n droomland begonnen?
De waarheid is dat duizenden idealisten het geprobeerd hebben in communes, leefgemeenschappen en steden. In 1534 riep Jan Matthijs de stad Münster uit tot het Nieuwe Jeruzalem en stelde de Tien Woorden in als grondregels. Hoe komt het toch dat hij en zijn opvolger Jan van Leiden in de korte tijd van hun regime daartoe een waar schrikbewind moesten voeren? Het tiende Woord geeft uitsluitsel.
1. Exodus 20:12-17